Eyvallah Demek Eyvallah kelimesini ne kadar kullanırsınız hayatınızda hiç düşündünüz mü? Eyvallah kelimesi sufi gelenek içinde önemli bir yere sahiptir. Bakın karşınızdaki kişiye Eyvallah dediğinizde asıl neler diyorsunuz...
Kültürlerin ortaya çıkışında dilin etkisi aksi iddia edilmeyecek bir gerçektir. Lisan ile sembolize edilen sözler, kelimeler, kavramlar; maddi ve manevi birikimin seviyesini, kalitesini ortaya çıkarır. Ve yine hiç şüphesiz sözcüklerin yüklendiği manayı kavramak, o lisanın mefkûresini ve ıstılahatını anlamaktan geçmektedir. Bu anlayıştan tecrit edilerek sarf edilen terimler ya kısır ifadelerde hapsolunup kalmış, yada maksadının dışına telakki edilir bir hale bürünmüştür. Halbuki tabiatı icabı dil, canlı ve dinamik bir yapıya sahiptir. Kendisini doğasına aykırı bambaşka bir kültürün içinde bulan lisan yavaş yavaş zenginliğini ve canlılığını kaybeder, sudan çıkmış bir balık misali her ne kadar kalıbı ortada olsa da. Bununla beraber detaylı olarak incelendiğinde dilin tarihi süreç içerisinde deformasyondan en az etkilenen kısmının mânevîyat alanı olduğu görülür. Zira bu alan kendi kültürel birikimini ortaya çıkarırken doğrularını aktarmadaki hata kabul etmeme anlayışını da geliştirmiştir, mâneviyat dünyası ilk bakışta lisanı net ve kesin sınırlarla çevirip disiplinize eder gibi gözükürse de dili farklı tesirlerin tahribatından nispeten korumakla kalmayıp, kelimeleri deyimleri mânâ kesâfetiyle sınırlarının ötesine taşımış latif bir halde aklın hudutlarını aşan bir hürriyetle buluşturmuştur. Herhangi bir kültüre vakıf olmanın sadece o kültürün dilini bilmekle olmadığı artık herkesçe malum olan bir gerçektir. Belki o dilin toplumun dimağında veya tahayyülünde çağrıştırdığı mefhum ve mefkûreyi kavramakla bu mümkün olabilir. Bunun yolu da o kültürün beslendiği kaynak unsurları (din gibi,tarih gibi) çok iyi bilmekten geçer. İşte tasavvuf hem inancın hem de bu itikâdi anlayışın ma`kes bulduğu cemiyetin renklerini devamlı irşad ekseninde taze tutmaya çalıştığından, en önemli anlaşma unsuru olan dile çok ehemmiyet vermiştir. Tabiri caizse bir söz saltanatı kurmuş ve bunu herkesçe güzelliği teslim edilen eserleriyle de ortaya koymuştur. İnsanı beka âleminin iklimine sevk eden bu eserler inancın ve ilahi aşkın tohumlarından kökleşerek insan mefkûresinin ufkunu saran bir bereketli ağaç gibi her dalında her meyvesinde kendi özüne işaret eden bir haldedir adeta. Muhabbet tohumlarını barındırabilecek bereketli kalp toprağına sahip talipleriyle ta günümüze kadar dinamizmini hayatiyetini ve güzelliğini devam ettire gelen bu lisanî anlayış, zamanları mekanları hatta kalpleri ve ruhları aynı sevgi etrafında birleştirerek latif bir hale bürünmüştür. İnşallah biz bu yazı dizisinde tasavvufî kültürün tabirlerini kavram ve sembollerini siz okurlarımızla paylaşacağız. İlk sayımızda sıkça duyduğumuz bir sözle başlamak daha isabetli olur düşüncesiyle "Eyvallah" tabirine dikkat çekmek istedik. Eyvallah; çoğu kimseler tarafından yerli yersiz, gelişi güzel kullanılmasına rağmen yine de işitildiğinde veya söylendiğinde ruhlara serinlik ve rahatlama bahşeden tılsımlı bir söz. Söz ola kestire başı. Söz ola kese savaşı diye koca Âşık Yunus`un ifade buyurduğu kabilden asık çehreleri mütebessim kılabilecek hatta yerinde sarf edildiğinde fitneyi fesadı bir anda kesebilecek bir söz Eyvallah. Günlük hayatımız da ve tasavvufî hayatın pratiğinde sıkça söylenilmekte olan eyvallah`a öyle eyvallah deyiverip geçmemelidir. Mânevî terbiyeyi insani hayatta nakış nakış işleyen ve inceleyen tasavvuf, bu hassasiyeti konuşma üslûbunda da göstermiştir. Bu sözün mânevî derinliklerine dalmadan evvel, şöyle bir lügat ve gramer yapısına göz atalım. Eyvallah, üç ayrı kelimeden oluşan Arapça bir cümle. "Ey-iy", "vallahî"...hemen ifade edelim ki Osmanlıca günümüzdeki körü körüne taklitçilik gibi başka kültürün materyallerini aynen alıp yamamamıştır. Kültürler arası tabii etkileşim sürecini kendi bünyesinde hazmetmiş, Osmanlı kimliğiyle onları Türkçeleştirmiştir. Sözgelimi birçok Arapça kökenli kelimeyi Osmanlı öyle kullanmıştır ki, Arapça konuşan birisi o kelimeyi bizim anladığımız mana ile asla anlayamaz. Ancak Osmanlı Türkçesi`ni bilmesi icap eder. Yani lafız aynı olsa da anlaşılan manalar farklıdır. Kaldığımız yere tekrar dönersek ey veya -iy, Evet, tabi gibi anlamlara gelir. Bilhassa vavla beraber kullanıldığında şüphesiz evet dilimizde ki ifadesiyle aynen öyle, tastamam gibi manaları içine almaktadır. Tamam peki manasına pratik Arapça`da hali hazırda eyva şeklinde söylenişine halkımız aşinadır. Bazen ayvaa olarak müstehzi bir edayla fevkalade kötü taklitlerini de duyduğumuz bu kelam esasında Allah lafzı düşünülerek bizdeki eyvallah`ın Araplardaki söyleme tarzıdır. "ve" harfine gelince. Sadece gramer açısından incelendiğinde en az on iki ayrı işlevi olan bu harfi, kültürel boyutuyla ciltlerle kitapla ifade etmek mümkün. Bu tabirde geçen vav için çeşitli fikirler öne sürülmüş. Bazıları cevabı kuvvetlendirmek için bazıları da yemin manası için kullanıldığını öne sürmüşlerse de, maiyyet yani beraberlik bildirmek için kullanıldığı fikri ağır basmıştır. İkinci kelime olan Allah ki daha çok lafzatullah şeklinde ifade edilir. Cenab-ı Hakkın yüzlerce ismi olmasına rağmen Allah ismi gibisi yoktur. Çünkü Zât-ı Ehadiyyetin kendisini tesmiye ettiği isimdir. Öyle bir zat ismi ki, semavi kitap ta beyan edilen bu isim etimolojik olarak bile incelense, eşi benzeri olamayan bir kelime olarak kalmayıp, ayrıca ikiliği ve çoğulluğu kabul etmeyen bir yapıya sahiptir. Yani her haliyle tek bir isimdir. Bu ismin gramer yapısını incelemektense, bizdeki çağrıştırdığı manayı düşünmekle siz kıymetli okurlarımızı baş başa bırakmak isteriz. Sadece içinde geçen lafzatullah bile eyvallah`ın aleladekullanılmamasına yeter bir sebeptir. Beklide gündelik Arapça`da eyvaa olarak ifade edilmesi bundan kaynaklanıyordur. Söz söylemek, konuşmak, icraata nispetle (gerçi konuşmakta bir icra şeklidir) kolaydır. Amma buna rağmen konuşmak, hele yerli yerince konuşmak hiç de kolay bir iş değildir. Hele ki bizlerin köklü ve geniş bir kültürün varisi olduğumuzu göz önüne alırsak bu daha da titizlik ister. Aman efendim siz böyle anlatıyorsunuz da yani başka bir şey kalmadı da işlenecek bir eyvallah mı kaldı diye sorulabilir. Buna da eyvallah. Zaten biz nazar-ı dikkatleri yaygın ve gözümüzün önünde olduğu halde fark edemediğimiz önem vermediğimiz değerlere çekmeye çalışıyoruz. Ekseriya derviş keşkülünden bu tür şeyler çıkar zaten. Eyvallah`ın yukarıda geçen manasıyla beraber tasavvuftaki ıstılâhî sahasını mülahaza edersek bu gerçek daha bariz bir hal alacaktır. Hakla kabul ettik, haktandır manasını ihtiva ettiğinden eyvallah, sufîyyede hemen hemen her halde zikredilir, bir virddir adeta.
] 
Konu: EYVALLAH DEMEK 
C.tesi Ara. 20, 2008 6:10 pm
